Theo khảo sát tại những bệnh viện lớn trên toàn quốc, 65% bệnh nhân không biết mình bị bệnh suy giãn tĩnh mạch cho đến khi đi đến khám bác sĩ.
Một khảo sát mới có tên Vein Consult Program – Vietnam 2011 vừa được công bố. Thạc sĩ, bác sĩ Lê Thanh Phong, Trưởng đơn vị Phẫu thuật Mạch máu, Bệnh viện ĐH Y Dược TP HCM, cho biết suy giãn tĩnh mạch mạn tính là một bệnh phổ biến. Nghiên cứu quy mô lớn trên thế giới cho thấy khoảng 30-40% dân số trưởng thành mắc bệnh suy giãn tĩnh mạch ở các mức độ khác nhau. Mỗi năm, các nước phát triển tiêu tốn hàng tỷ USD để điều trị căn bệnh này.
Tuy vậy, Việt Nam vẫn chưa có nghiên cứu quy mô lớn nào về bệnh suy giãn tĩnh mạch. Một số nghiên cứu quy mô nhỏ trong vài năm gần đây cho thấy tỷ lệ mắc bệnh không thấp hơn so với các nước phát triển. Rất nhiều người bệnh Việt Nam không nhận biết rằng mình mắc phải suy giãn tĩnh mạch, dẫn đến việc không đi khám và không được điều trị đúng cách kịp thời.
Theo báo cáo nghiên cứu Vein Consult Program – Vietnam 2011, một cuộc khảo sát được tiến hành tại một số bệnh viện trong nước, đã chỉ ra rằng có tới 65% bệnh nhân không biết mình mắc bệnh tĩnh mạch cho đến khi đi khám bác sĩ. Thực tế là bệnh suy tĩnh mạch mạn tính rất khó chẩn đoán, không chỉ đối với bác sĩ đa khoa mà cả bác sĩ chuyên khoa.
Chị Thu, một nhà báo tại TP HCM, đã cảm thấy đau và khó chịu ở chân trong mấy năm qua, và gần đây đã đến bệnh viện để kiểm tra. Mặc dù không có bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh suy giãn tĩnh mạch ở cẳng chân, nhưng với kinh nghiệm của mình, bác sĩ chuyên khoa về mạch máu đã chẩn đoán chị Thu mắc bệnh suy tĩnh mạch chi dưới. Chị Thu được yêu cầu thực hiện siêu âm Doppler mạch máu ở tư thế nằm, và kết quả cho thấy mọi thứ bình thường, không phát hiện tĩnh mạch giãn hay dòng chảy ngược. Sự khác biệt giữa kết luận chẩn đoán của bác sĩ và kết quả siêu âm đã làm chị Thu lo lắng. “Liệu có phải bác sĩ khám bệnh hay bác sĩ siêu âm đúng, tôi không biết tin ai?”, chị Thu tỏ ra băn khoăn.
Giải thích vấn đề này, bác sĩ Lê Thanh Phong cho biết, thông thường bệnh suy giãn tĩnh mạch có hai khía cạnh biểu hiện: triệu chứng cơ năng (cảm giác và than phiền mà bệnh nhân cảm nhận) và triệu chứng thực thể (các dấu hiệu có thể quan sát được).
Trong lĩnh vực y học, thuật ngữ “triệu chứng cơ năng” ám chỉ những cảm giác khó chịu và than phiền mà bệnh nhân trải qua do một căn bệnh nào đó gây ra. Triệu chứng cơ năng của bệnh suy giãn tĩnh mạch thường bao gồm đau nhức, cảm giác nặng chân, mỏi chân, cảm giác nóng, ngứa, co cứng hay chuột rút về đêm. Có những bệnh nhân mô tả khi đứng cảm thấy tê như máu chảy dồn xuống chân, cảm giác châm chích rất khó chịu.
Triệu chứng cơ năng thường trở nên nặng hơn khi người bệnh đứng hoặc ngồi lâu, nhưng có thể giảm đi khi người đó nâng chân lên cao hoặc đi bộ. Đặc biệt, nó có thể trở nên tồi tệ hơn trong giai đoạn kinh nguyệt của phụ nữ. Đa số bệnh nhân báo cáo cảm thấy giảm đau và thoải mái hơn khi sử dụng tất dài, băng thun hoặc khi thực hiện việc giảm cân và tuân thủ một chế độ tập luyện thể dục thường xuyên.
Triệu chứng cơ năng của bệnh tĩnh mạch thường dễ bị nhầm lẫn với các bệnh liên quan đến xương khớp hoặc thần kinh ngoại vi. Tuy nhiên, điểm khác biệt quan trọng nhất là cảm giác đau và khó chịu do suy tĩnh mạch liên quan đến tư thế và việc bị băng ép chân.
Thông thường, khi những biểu hiện của bệnh nhân gợi ý về suy tĩnh mạch mạn tính, các bác sĩ thường yêu cầu thực hiện siêu âm Doppler mạch máu để xác định liệu bệnh nhân có mắc bệnh suy tĩnh mạch hay không. Tuy nhiên, theo bác sĩ Thanh Phong, việc siêu âm Doppler mạch máu không phát hiện bất kỳ bất thường nào không đồng nghĩa với việc bệnh nhân không mắc suy tĩnh mạch. “Trong trường hợp đó, bác sĩ cần yêu cầu bệnh nhân tiến hành siêu âm Doppler mạch máu vào một thời điểm khác khi triệu chứng trở nên rõ ràng hơn, điều này có thể giúp phát hiện những bất thường của hệ tĩnh mạch chi dưới”.
Một số nghiên cứu dịch tễ học đã chỉ ra rằng, đối với bệnh suy tĩnh mạch mạn tính, triệu chứng cơ năng ở chân thường không tương quan với các biểu hiện lâm sàng. Chẳng hạn một số bệnh nhân cảm thấy đau ở chân rất nhiều nhưng khám lại không phát hiện gì. Hoặc ngược lại, bệnh nhân có giãn tĩnh mạch ngoằn ngoèo dưới da nhưng nhưng không hề cảm thấy đau nhức hay triệu chứng cơ năng nào.
Nghiên cứu tĩnh mạch Edinburgh tại Anh được thực hiện trên 1.500 bệnh nhân trong độ tuổi từ 18 đến 64, đã cho thấy khoảng 40% trong số họ có tĩnh mạch giãn to khi khám bệnh, nhưng hiếm khi gặp đau hoặc khó chịu ở chân. Trái lại, 45% bệnh nhân đã than phiền về triệu chứng đau chân tương ứng với bệnh tĩnh mạch, nhưng không có giãn tĩnh mạch. Hơn nữa, không có sự tương quan giữa triệu chứng đau và dòng chảy ngược trên siêu âm Doppler mạch máu. Điều này có nghĩa là kết quả siêu âm Doppler tĩnh mạch bình thường không thể loại trừ được bệnh suy tĩnh mạch mạn tính ở chi dưới.
Một bác sĩ chuyên về chẩn đoán hình ảnh tại TP HCM, đã có nhiều năm kinh nghiệm, cho biết siêu âm là một phương pháp chẩn đoán và độ chính xác của nó phụ thuộc rất nhiều vào trình độ và kinh nghiệm của người thực hiện. Không phải tất cả các bác sĩ đều có khả năng thực hiện siêu âm mạch máu một cách tốt nhất.
“Để thực hiện một siêu âm mạch máu tĩnh mạch chính xác, bác sĩ phải làm việc tỉ mỉ, kiểm tra từng nhánh tĩnh mạch sâu, nông và cả những nhánh chuyển tiếp. Đồng thời, cần thực hiện nhiều phương pháp kiểm tra khác nhau trong tư thế đứng và nằm để có thể đưa ra những kết luận tương đối chính xác về bất thường trong dòng chảy tĩnh mạch”. Bác sĩ này cho rằng trong điều kiện hiện nay tại Việt Nam, rất khó để thực hiện điều đó, vì thực tế là có ít bệnh viện nhưng thiếu cơ sở vật chất và bác sĩ thiếu kinh nghiệm, trong khi nơi có quá nhiều bệnh nhân thì bác sĩ không có đủ thời gian để thực hiện siêu âm một cách tỉ mỉ.
Trong trường hợp của bệnh nhân Thu, bác sĩ Phong cho rằng cả hai bác sĩ đã thực hiện công việc của mình một cách tốt. Bác sĩ lâm sàng đã đúng trong việc chẩn đoán bệnh và bác sĩ siêu âm cũng đã thực hiện siêu âm một cách chính xác. Tuy nhiên, do tính chất đặc biệt của triệu chứng đau trong suy tĩnh mạch, nó có thể xuất hiện ở giai đoạn sớm mà chưa có những thay đổi đáng kể về cấu trúc tĩnh mạch. Điều này giải thích tại sao siêu âm không phát hiện được bất thường.
Bệnh suy tĩnh mạch hay giãn tĩnh mạch là một vấn đề rất phổ biến. Việc chẩn đoán bệnh dễ dàng nếu có những tĩnh mạch giãn to ngoằn ngoèo. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp khó, việc chẩn đoán bị mất hay không chính xác có thể gây ra tình trạng ngày càng trầm trọng hơn và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
Một trong những công cụ chẩn đoán hình ảnh quan trọng để phát hiện suy tĩnh mạch là siêu âm Doppler mạch máu, với điều kiện được thực hiện cẩn thận bởi bác sĩ siêu âm chuyên về mạch máu. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, kinh nghiệm của bác sĩ cùng việc tìm hiểu kỹ lưỡng về đau ở chân của bệnh nhân vẫn là yếu tố quan trọng trong quá trình chẩn đoán và quyết định điều trị bệnh”, bác sĩ Phong nói thêm.